Revoluties zijn van alle tijden. Ze zijn vaak vol strijd en geweld. Je zou het niet verwachten, maar zetten de woorden van Jezus eigenlijk ook niet aan tot een revolutie? Ook al heeft de beroemde Bergrede geen politieke of sociaaleconomische agenda, je kunt de implicaties niet ontkennen. Er is iets onrechtvaardigs aan de hand en dat vraagt om gerechtigheid. Dat wat nu krom is, moet recht zijn. Wat staat hierin centraal? Ruimhartigheid. 'Wees zo ruimhartig als jullie Vader,' zegt Jezus uit Nazareth tegen zijn leerlingen. Kom en doe mee. Neem je plaats in deze revolutie in. Het is de revolutie van het hart.
Foto door RODNAE Productions
Hij richtte zijn blik op zijn leerlingen en zei: ‘Gelukkig jullie die arm zijn, want van jullie is het koninkrijk van God. Gelukkig jullie die honger hebben, want je zult verzadigd worden. Gelukkig wie nu huilt, want je zult lachen. (Luk.6: 20-23)
De revolutionaire rede van Jezus
De beroemde rede op de berg is bij het evangelie van Lukas een veld. Jezus koos zijn plaats goed uit. Net als Mozes daalt hij van de berg af om de wetten door te geven aan het volk. Maar in tegenstelling tot de wetgever doet hij dat niet alleen. Zijn leerlingen die hij op de berg uitkoos, lopen met hem mee. Welke berg het is, kunnen we niet precies achterhalen, hoewel de context ons wel enkele aanwijzingen meegeeft. Jezus is volgens Lukas en Mattheus rondom het Meer van Galilea. Daar heb je de berg Hermon (2814m) in het noorden en Tabor (588m) in het zuiden. Dat er gesproken over 'de berg' doet vermoeden dat Hermon de beste kandidaat is. Alleen de toehoorders zullen het echt weten. Ook de psalmist helpt ons niet verder. Beide bergen worden in psalm 89 bezongen.
Je kunt je ook afvragen of het ertoe doet. De parallellen met Mozes' optreden zijn er en dat is belangrijker. De wet komt eraan. Maar die is nieuw. Of in elk geval vernieuwd. Nu niet op stenen tafels geschreven, maar op de tafels van onze harten zoals Paulus dat zo prachtig omschreef. Het is een inauguratiespeech, een toespraak die een nieuwe heerschappij aankondigt. Mattheus herinnert ons daaraan. Telkens horen we weer de beroemde formule 'Jullie hebben gehoord, maar ik zeg jullie nu'. Wie die 'jullie' zijn, horen we van de evangelisten. Hij richt zich tot de leerlingen, maar je kunt er niet aan onttrekken dat hij een hele grote groep van diverse mensen aanspreekt. Ze komen van zowel de Judese steden in het zuiden als de heidense plaatsen in het noorden van het land.
Wat is de kern van Jezus' toespraak?
Dat de Berg- of Veldrede zowel in twee synoptische evangeliën (wijzend op een gezamenlijk bron genaamd Q van Quelle) als in het buitenbijbelse evangelie van Thomas voorkomt, is voor historische onderzoekers heel waardevol. Volgens het criterium van meervoudige attestatie geeft dat Jezus' speech een hele hoge historische waarschijnlijkheid. Sommigen zien daarbij de Lukasvariant als een soort samenvatting van de Mattheusvariant omdat die van Lukas aanzienlijk korter is. Dat zou goed kunnen, maar samen met de Thomasvariant (54, 69) kunnen we voorzichtig concluderen dat het drievoud van de arme, de hongerige en de verdrietige mensen de basis is van Jezus' speech. Zeker ook als je de brief van Jakobus erbij haalt, waar de armenzaligspreking aangehaald wordt. Hoe dan ook, de boodschap is duidelijk. Niet de succesvolle of de populaire mensen van deze tijd zullen het land beërven. Het zijn de lijdende mensen in de huidige politieke en economische orde, die onder Gods heerschappij de hoogste plaats krijgen. Er is namelijk iets grondigs mis met het systeem zelf. Is dat niet wat deze zalig- of geluksprekingen ons leren? Dat er iets mis is met hoe de wereld in elkaar steekt? Het doel van deze woorden is niet dat wij allemaal arm, hongerig en verdrietig zouden moeten zijn. Dat is niet waar je naar moet streven. Dat zijn niet de koninkrijkswaarden an sich. Het gaat erom dat wat in de wereld gebeurt, en ten eerste in de Romeinse wereld, niet het eindbeeld is van de menselijke geschiedenis. Dat wat nu zo is, hoort niet zo te zijn. God heeft een ander idee over hoe wij met elkaar om kunnen gaan. Glen Stassen en David Gushee zeggen in hun Kingdom Ethics terecht dat deze boodschap allereerst als profetisch begrepen moet worden. De woorden van Jesaja 61 klinken in Jezus' boodschap door. Het is niet prescriptief (voorschrijvend) bedoeld, maar descriptief (beschrijvend). Het laat ons zien hoe de wereld is en wat God hiervan denkt. We krijgen een hemels perspectief te zien.
Dat wat nu zo is, hoort niet zo te zijn. God heeft een ander idee over hoe wij met elkaar om kunnen gaan.
Wat hebben wij aan Jezus' toespraak vandaag?
Hebben deze woorden vandaag de dag dan nog betekenis? Ik zou zeggen meer dan ooit. De analyse die Jezus ons geeft, is nog steeds 'spot on'. Is het nog steeds niet zo dat we vooral de winnaars, de miljonairs, de influencers vieren in plaats van de stille, onzichtbare, eerlijke krachten? Het is niet zo dat rijk op zich een misdaad is, ook al hebben de rijken volgens Jezus hun beloning al gehad. De vraag is hoe ze tot dat punt zijn gekomen. En wat ze nu doen om die bevoorrechte positie te houden. Zijn ze als de rijke dwaas die alles voor zichzelf opspaart of beseffen ze al te goed dat het rijkdom dat ze wisten te vergaren alleen mogelijk is door de bloed, zweet en tranen van anderen? Dat is de vraag. Toen aan de filosoof Baba Tarawally uit Sierra Leone werd gevraagd hoe hij zichzelf ziet nu hij in Nederland woont en leeft, zei hij 'ik voel me als een zebra'. Opgegroeid in een wij-cultuur vond hij een thuis in Nederland waar juist de 'ik' een kans krijgt. In Sierra Leone kwam hij als individu niet helemaal uit de verf. Je houdt altijd rekening met anderen, maar hij was juist op zoek naar een eigen stem. In Nederland vond hij die zelfontwikkeling. En tegelijk verkondigt hij nu de ubuntu-filosofie. Je bent wie je bent door anderen. Denk aan die eenzame buurman zegt hij. Besef dat je alleen als individu kunt opbloeien wanneer we dat allemaal doen. Zijn oproep staat. Als je weinig hebt, besef je dat. Je bent afhankelijk van de goedheid van anderen en van God. Daar moet ik aan denken toen ik de eerste zin van Jezus' inauguratiespeech las. 'Gelukkig jullie die arm zijn, want van jullie is het koninkrijk'. Het gaat niet om arm of hongerig of verdrietig zijn, maar wat hier vaak mee gepaard gaat. Een besef dat je anderen nodig hebt, dat niet alles maakbaar is en dat je bescheiden blijft over je eigen plaats in het grote geheel. Weten we niet dat wanneer we dat zijn, we juist iets hebben dat door anderen wordt begeerd? De ervaring van waar het in het leven om draait.
Wat bedoelt Jezus met het koninkrijk? Wat Jezus eigenlijk met zijn koninkrijksboodschap zegt is dat het land, het zwaarbevochten land, niet bij de huidige heersers hoort, maar bij hen die hieronder te lijden hebben. Het koninkrijk heeft hier namelijk twee associaties. Aan de ene kant staat dit koninkrijk van God (Lukas) of van de hemel (Mattheus) tegenover het koninkrijk van Rome. Het Romeinse Rijk. Het is territorium, land en/ gebied waarnaar verwezen wordt. We hebben het over het land waar vandaag de dag nog om gevochten wordt, een vlam in de pan dat door de zionistische belofte aangestoken en door de Britten mogelijk gemaakt is. Er zijn hierin ook tegenstemmen binnen de Joodse gemeenschap zelf. In Jezus' Veldrede gaat het niet om het Joodse tegenover een ander volk, maar om de mensen die leven met of zonder een hart. Dat tweesnijdend zwaard snijdt dwars door die etnische lagen heen. De mensen met een hart zijn in zijn ogen de rechtmatige eigenaren van het land en niet de huidige heersers en elite van het volk. Over een revolutie gesproken. Hij heeft het tegen mensen die steeds meer stukken van hun land moeten afstaan aan de heersers en de schuldeisers van hun dagen. Je vraagt om problemen. Olie op het vuur. Het is een boerenopstand in de maak.
Aan de andere kant staat dit koninkrijk van God/ hemel voor de dynamische heerschappij en niet voor de statische politieke orde. Het is de onzichtbare ruimte waar God volledig regeert. Het koninkrijk staat hier voor de voorgestelde realiteit van een wereld waar het recht stroomt als water en gerechtigheid als een altijd stromende beek (Amos 5: 24). Het is de plaats die de vraag beantwoordt van 'wat als God het volledig voor het zeggen heeft, hoe zou de wereld eruitzien?' En dan draait Lukas, zoals we in de Romeinse wereld vaker zien, de hele boel om. Niet de rijken, maar de armen. Niet de verzadigde, maar de hongerige mensen. Niet de vrolijke, maar de verdrietige mensen krijgen hier de hoogste plaats. De tijd komt en is nu, dat de hele orde op zijn kop gaat. Het is het politieke, het sociale en het economische systeem dat niet meer recht doet aan de mensen zelf. Niet het systeem zelf is corrupt, maar de mensen die generatie op generatie keuzes hebben gemaakt die niet in lijn zijn met de ruimharige Vader die op zijn beurt om ruimhartigheid vraagt.
Waar staat de revolutie van het hart voor? Er is dus een revolutie nodig. Een revolutie van het hart. En dat op twee vlakken. (1) We moeten weer prioriteit geven aan de juiste waarden. En volgens Jezus is dat de Liefde zelf. Er gaat een bepaalde dreiging uit van zijn woorden wanneer hij zegt dat de mensen die nu de pineut zijn door egocentrische keuzes het land zullen beërven. Het is iets dat onoverkomelijk is. Het gaat gebeuren. Of je het wil of niet. Wie gaat dat doen? Volgens Jezus is dat God. God is de aanjager van deze nieuwe orde. En hij zoekt mensen die hem willen volgen, die net als hij ruimhartig willen zijn. Deze revolutie vraagt dus zelfopoffering. Het is helemaal niet makkelijk om aan jezelf te blijven werken en werken en werken om je hart te verruimen. We willen vaak niet het ongemak dat erbij komt kijken. De vreemde ander, die zichzelf anders ziet dan wij, vraagt dat van ons. De ander wil, net als wij, benaderd worden met begrip en erkenning. Jezus zegt 'heb lief'. 'Heb God lief en je naast als jezelf!' We moeten weer de juiste waarden prioriteren.
Waartoe Jezus ons uitnodigt is om de huidige heerser in ons hart af te zetten en ruimte te maken voor een nieuwe heerschappij. De heerschappij van een goede heerser, de ruimhartige Vader.
De revolutie van het hart vraagt ook nog een tweede aanpassing. Het is net iets anders, maar raakt zeker de eerste aanpassing. (2) Het is de vraag van wie de heerser is van je hart. In een revolutie, en zeker een politieke revolutie, gaat het erom dat de huidige heersers niet meer voldoen aan de wil van het volk. De regering -vaak een alleenheerser- heeft afgedaan. Het gezag of het mandaat is er nier meer. Wanneer een nieuwe regering niet meer te kiezen is door de gangbare en rechtmatige middelen, zoals goed georganiseerde en gecoördineerde verkiezingen, zijn er mensen die zich gedwongen voelen om andere middelen in te zetten om dat mogelijk te maken. Denk aan de Cubaanse revolutie waar Fidel Castro met hulp van Ernesto -Ché- Guevara de weg vrijmaakte voor een nieuwe regering (onder zijn bewind). Dat is niet over een nacht ijs gegaan en zeker niet zonder geweld. Achteraf gezien was deze hele onderneming niet mogelijk geweest zonder de boeren die de kleine groep guerrilla's van onderdak en eten voorzagen (daar werd Guevara pijnlijk aan herinnert in Bolivia). Of het om de Franse of de Cubaanse revolutie gaat, of de hele Arabische lente die nog steeds zijn nasleep heeft, het doel is om de huidige heerser af te zetten en een nieuwe heerschappij in te luiden. Ze vochten om vrijheid. Wat daar dan ook verder onder verstaan wordt. Er is een juk dat afgeworpen moet worden. En waartoe Jezus ons uitnodigt is om de huidige heerser in ons hart af te zetten en ruimte te maken voor een nieuwe heerschappij. De heerschappij van een goede heerser, de ruimhartige Vader.
Waarom is een revolutie nodig?
Net als een politieke revolutie is de innerlijke revolutie, de revolutie van het hart, een strijd waar er veel verzet en weerstand is. We hebben onszelf namelijk tot slaaf gemaakt. We hebben die keuzes zelf gemaakt. Wij wilden een vrije markt met een kapitalistische economie waar de welvaart van een zou moeten leiden tot de welvaart van allen. Wat is dat een vergissing gebleken. We hebben onszelf ontvreemd. We hebben iets dat zo eigen aan onszelf is weggenomen. We zijn onze eigen dieven. En de nacht, die was stil en lang. In plaats dat we dichterbij elkaar gekomen zijn, zijn we verder van elkaar af komen te staan. Ik weet allang niet meer wie mijn brood bakt, mijn kleding maakt en mijn interieur fabriceert. We hebben onszelf in de maling genomen. In de waan van onze dromen, zijn we onze eigen nachtmerrie geworden. We wijzen onze vingers graag naar de overheid, naar vreemdelingen en wereldleiders, maar wijzelf zijn de terroristen van onze eigen levens, de kolonisten van onze harten. Wij laten ons leiden door de stemmen die we zelf hebben gecreëerd. Om een (neo)liberale economie draaiend te houden hebben wij onszelf onderworpen aan de schepping van een aanbod waar we helemaal niet om vragen. We denken te weten wat we willen, maar we gaan zo door onze eigen verlangens ten onder. We willen een imago van onszelf, dat we zelf creëren. Wij willen dat nu, niet morgen en we willen het voor niets en niet voor meer.
We wijzen onze vingers graag naar de overheid, naar vreemdelingen en wereldleiders, maar wijzelf zijn de terroristen van onze eigen levens, de kolonisten van onze harten.
Waar kan de revolutie plaatsvinden?
Een voorbeeld van de vele stemmen die wij volgen, en waar we aan onderdoor gaan, ligt in de kledingindustrie. Ik heb eigenlijk geen zin dat wat ik hier koop en draag invloed heeft op wat er gebeurt in de andere kant van de wereld. Ja, het zou mooi zijn als die invloed positief zou zijn, maar dat is vaak nog niet zo. Ik moest de afgelopen week mijn vierde jeans in een korte tijd wegdoen omdat die kapot is gegaan. Dat zal ergens aan de kwaliteit liggen en ook ergens aan mijn eigen gebruik, maar het is te gek voor woorden dat die jeans vaak gemaakt wordt door werkers die onderbetaald worden en in sommige gevallen te jong zijn om te werken.
Er zijn bedrijven die dat allang door hebben en er goed aan doen partnerschappen aan te gaan om die misstanden tegen te gaan. Ik heb lang gezocht naar welke merken wel die 'labour check' doen. Maar dan loop je tegen het volgende probleem aan, dat ook pijnlijk zichtbaar wordt in de voedselindustrie. Het is té duur. De kleding is gewoon te duur. Niet te betalen. En daarmee werk je weer iets anders in de hand, namelijk dat een deel van de samenleving wel in staat is om verantwoording te nemen, terwijl een ander deel het moet doen met goedkope, onvriendelijke kleding en goedkoop, ongezond eten. Zijn het niet de armen waar Jezus het over heeft die te lijden hebben onder een systeem waar ze weinig tot geen invloed op hebben? 'Fast fashion' en 'fast food'. Twee van de vele voorbeelden waar we in een revolutie vanaf moeten. Of moeten we ermee leren leven, zoals bij vele dingen?
Wat kunnen we doen in deze revolutie? Wat kun je wel doen? Geef die industrieën waar de grote merken een ongekende machtspositie hebben je verdiende loon niet. Beloon ze niet. Waarom belonen we de verkeerde mensen? De mensen die voor de maximale winstmarge gaan en geen rekening houden met de levensstandaard van anderen? Te lang komen deze succesvolle uitbuiters van deze wereld ermee weg. Je salaris, dat al niet op niveau ligt door de loonmatiging vanaf de jaren 70, kun je beter uitgeven aan zaken en initiatieven die het waard zijn. Ja, ik weet het. Het is heel vermoeiend om telkens weer te kijken welk bedrijf het wel en niet waard is. En je kunt ook niet alles. Volgens Prediker kunnen we niet al te rechtvaardig zijn, maar we kunnen wel iets doen. In het geval van kleding helpt het al heel erg om je huidige kleding langer te dragen. Hier een klein rijtje van tips:
Je kleding iets langer dragen dan gewoon
Je kledingstukken herstellen waar het kan
Bij het kopen eerst naar tweedehandse kleding kijken
Kun je het betalen bij aanbevolen Fairwear-kledingbedrijven inkopen, zoals Kuyichi, Warp Weft, Armed Angels
Echt kapot? Inleveren om te laten recyclen. Ook van kapotte kleding worden de materialen gebruikt
Doe ik zelf deze dingen? Nee, nog niet allemaal. Maar ik probeer het wel, want ik wil niet dat mijn vraag naar de meest fashionable kleding en mijn imago ten koste gaat van iemand anders in de wereld. Ja, de meeste mensen hebben daardoor een baan, maar de industrie zelf moet veranderen. En dat kan alleen als een grotere groep van mensen een steentje bijdraagt en de vraag gaat omzetten. Verandert de vraag dan verandert ook het aanbod. Ik weet niet alles van hoe de economie in elkaar steekt, maar dat weet ik wel.
Ik weet bijvoorbeeld dat MANGO, mijn favoriete merk, al grote stappen heeft gemaakt qua arbeidersrechten maar er nog niet is. En ik moet mezelf echt dwingen om niet die afgeprijsde jeans te kopen, die naar mijn smaak precies goed is. Help! Maar ik kan kijken naar wat Jezus van waarde acht en hij zet de arme, de hongerige en de verdrietige mensen bovenaan. Niet uit medelijden, maar uit medeleven met het doel om ons te bekrachtigen. Het goede nieuws is dat we nieuwe keuzes kunnen maken. We kunnen kiezen om ruimhartiger te worden zoals God ruimhartig is. En zo een nieuwe orde te creëren, een orde die past bij de waarden van het koninkrijk. Alles moet anders zei theologe van het jaar 2017 Janneke Stegeman ooit. En dat is waar. Ook Lukas beaamt dat. Jezus verkondigt dat. We hebben een revolutie nodig. Een revolutie van het hart.
Comments