Misschien herken je het gevoel wel. Vervreemding. Je ervaart dat je niet helemaal mee kunt doen. Je kijkt van buiten naar binnen. Er is iets dat jou weerhoudt om echt mee te doen. Een bijzondere vrouw in Jezus' tijd kampt hier ook mee. In haar geval is het een ernstige aandoening die haar weerhoudt om zich thuis te voelen in het leven. Maar desondanks maakt ze een moedige stap. Een stap die haar leven volledig verandert. Het is een stap uit de schaduw.
Foto door Yogendra Singh
Leven in de schaduw
Als iemand haar had verteld dat ze 2000 jaar later nog herinnerd zou worden als inspiratiebron voor velen, zou ze diegene voor gek verklaard hebben. We kennen haar als de vrouw die de kleding van Jezus heeft aangeraakt [1] (Mc. 5: 25 - 34/ Mt. 9: 20 -22/ Lc. 8: 43 -48). Zij heeft de bekendste man in de geschiedenis weten aan te raken. Dat weet ze nog niet, maar dat is wel gebeurd. Kijk maar eens naar de reacties wanneer fanatieke fans hun favoriete artiest aanraken. Ze gaan helemaal uit hun dak. Hier gebeurt alleen iets anders. Deze vrouw doet dat niet wegens een idolate oprisping. En ze doet dat niet in de volledige openheid, zodat iedereen haar kan zien (en jaloers kan worden). Nee, ze doet het stiekem. Ze wil helemaal niet dat ze gezien of opgemerkt wordt. Maar waarom eigenlijk? Ze lijdt volgens de synoptische evangeliën aan een ernstige aandoening dat bloedverlies veroorzaakt. En nu is dat op zichzelf al erg, maar in haar geval leidt dit ook tot wat we nu 'social distancing' zouden noemen. Dat is voor die tijd en plaats niet heel ongewoon. De Judese vrouwen die leven naar de Thora mogen tijdens hun menstruatie niet iets aanraken. Alles wat ze wél aanraken is onrein en heeft verzoening nodig. Mensen die met de aangeraakte spullen in aanraking komen, moeten zich wassen en tot de avond distantiëren. De vrouwen mogen de zeven dagen na de menstruatie geen gemeenschap hebben met hun man én kunnen niet naar de tempel gaan (Lev. 15: 25 - 30). Het probleem is dat ze hier chronisch aan lijdt en dus een lange tijd -volgens Marcus twaalf jaar- geen affectie heeft kunnen geven of krijgen. En ook niet naar de tempel kon gaan om te bidden. Kun je je dat voorstellen? Wat verbleekt onze ervaring in de coronatijd bij deze vrouw.
Je bent volgens de reinigingswetten, zoals mannen die onrein vocht uit hun geslachtsdeel verliezen, nog zeven dagen na de menstruatie onrein (Lev. 15: 25 - 30). Op de achtste dag kun je de priesters in de tempel vragen om twee tortelduiven of twee jonge gewone duiven op te offeren. Eentje voor het brandoffer en eentje voor het reinigingsoffer. In het kort is het brandoffer een vrij geschenk. Dit offer zit niet zozeer aan een specifieke misstap of moment vast. Het reinigingsoffer daarentegen is gericht op verzoening tussen God en mensen. God is heilig en zo moet dit apart gezette volk dat ook zijn. Wegens de kloof tussenbeide is dat offer nodig. Bloed is het begin van leven en daarom is dat zo belangrijk om weer in het reine te komen bij God [2]. De grote vraag is natuurlijk: wat maakt dat mensen die Jezus vandaag-de-dag volgen zich niet meer aan deze specifieke wetten hoeven te houden?
Het is vanwege haar conditie niet vreemd dat het haar in grote verlegenheid brengt om Jezus aan te raken. Niet alleen is de kans groot dat ze publiekelijk als overtreder van de wet wordt gezien, ze brengt ook de reinheid van Jezus in gevaar [3]. Hij zou zich dan tot de avond moeten distantiëren van iedereen. Een menigte ingaan zoals hij in dit verhaal doet, zou al helemaal niet meer kunnen. Hij moet zichzelf en zijn kleding wassen en de hele dag op zijn tellen passen. Dat is niet wat je deze bekende rabbi of genezer aan wilt doen. Misschien is het daarom dat ze voorzichtig zijn kleding aanraakt en niet zijn lichaam. Probeert ze die overdracht van onreinheid op die manier te voorkomen? Dat zou wel verklaren waarom de latere evangeliën van Mattheüs en Lucas ervoor kiezen om in dit verhaal de zoom van zijn kleed te gebruiken [4]. Zij raakt Jezus' kleding nog maar net aan. Kun je je voorstellen in wat voor wanhoop ze leeft dat ze zo'n grote risico neemt? Ze is ten einde raad. Dat kan niet anders.
Dat we heel goed bewust zijn van haar wanhopige toestand komt trouwens mede door de sublieme schrijftechniek van Marcus. Het verhaal van deze vrouw begint namelijk niet uit het niets. Het is het middendeel van de hamburger die de schrijver aan het construeren is. Als een filmische scène in een grotere scène begint het verhaal bij de dochter van Jaïrus. Jezus komt terug uit het heidense deel van het meer van Galilea (westen) waar hij de verwarde man met een legioen aan demonen helpt. Nu hij terug is bij de Judese kant van het meer (oosten) komt het ernstige verzoek van de synagogeleider bij hem terecht. Of hij met hem mee wil gaan naar zijn dochter. Zij ligt op sterven. En het is hier dat de vrouw haar kans grijpt. Met allerlei mensen die Jezus omringen is contact onvermijdbaar. Het is onderweg naar de dochter wanneer de zieke vrouw haar hand naar de charismatische man reikt. En hier worden de parallellen zichtbaar. Waar Jezus zijn hand naar de dochter reikt, doet de vrouw dat naar Jezus. Waar de dochter van Jaïrus twaalf jaar is, loopt de vrouw al twaalf jaar rond met haar bloedvloeiing. Waar de dochter dood wordt aangetroffen, kan het niet anders zijn dat de vrouw op sterven na dood is. De dood is als een schaduw om haar heen. De macht van de dood is tot aan haar vezels voelbaar. Het gaat om iets fysieks, maar de gevolgen trekken naar alle gebieden van haar leven door. Wat een invloed heeft dit op haar emotioneel welzijn? En op haar sociale relaties? Haar geestelijk leven? Ik moet hier denken aan Soren Kierkegaard die ons eraan herinnert dat je dood kunt zijn, terwijl je leeft. Is er een ander leven mogelijk? De vrouw kiest ervoor om naar Jezus te gaan. Maar waarom ga je naar een onbekende man in een land van artsen, wonderdoeners en magiërs?
Waarom Jezus? De goede dokter Het is ons niet gegeven, maar ik ben wel erg benieuwd wat de vrouw heeft gehoord toen anderen haar over Jezus vertelden (Mc. 5: 27). Wat overtuigt haar om deze onbekende man op te zoeken? Waarom zouden we überhaupt bij Jezus moeten uitkomen? In het verhaal wordt duidelijk dat ze al vele artsen bezocht heeft en een vermogen uitgegeven heeft om maar beter te kunnen worden. Het wordt helaas alleen maar erger (Mc. 5: 26). Volgens Plinius de Oudere is er in de tijd van Jezus een groot gebrek aan goede artsen. Die waren er wel maar het stoort hem dat mensen in artsen vertrouwen op basis van hun titel (en wishful thinking). Artsen willen niet alleen de zieken behandelen, maar ook de gezonde mensen. Er vinden allerlei malafide praktijken met dubieuze bedoelingen plaats. Hij roept zijn lezer "zoon Marcus" zelfs op om alle contact met artsen te vermijden. Een beroep dat in de Romeinse wereld vooral door Grieken wordt uitgeoefend (NH 29: 8). Niet vreemd als je bedenkt dat de vader van de westerse geneeskunde Hippocrates een Griek was (Kos, c. 460 – c. 370 BC). Volgens Plinius was de allereerste arts van Rome een Griek (Archagatus NH 29: 6)!
We kunnen niet weten of de vrouw slachtoffer is geworden van de wanpraktijken van sluwe artsen. Dat zou tegen de eed van Hippocrates zelf in gaan, waarin staat dat je altijd in het belang van je patiënt moet denken! En of zij zich aan allerlei middelen en bijhorende gebruiken moest onderwerpen. Maar Plinius geeft ons wel een goed beeld waar mensen doorheen moesten gaan om tot genezing te komen van hun kwalen. Het blijft een gegeven dat wanneer zij van Jezus hoort, nog steeds niet genezen is. Ik hoop dat ze niet eindeloos geld heeft moeten spenderen aan genezers die er niet op uit waren om haar te helpen. Ik moet denken aan de film Dr. Knock. Een charismatische man doet zich voor als arts in een afgelegen dorp van goedgelovige mensen. Hij doet een hoop, maar wat hij vooral niet doet is zijn patiënten helemaal in orde maken. Ze moeten vooral blijven terugkomen! Volgens Eusebius of Caesarea (263-339 AD) zijn er mensen die beweren dat deze zieke vrouw inderdaad vermogend is. Zij zou namelijk het vermogen hebben gehad om standbeelden te plaatsen bij de poorten van haar huis in Caesarea Philippi. Het zijn standbeelden die ter ere van haar genezer en genezing het verhaal uitbeelden [5].
Maar we weten nog steeds niet waarom ze nou naar Jezus is toegegaan. Het kan te maken hebben dat ze op een gegeven moment open is gaan staan voor genezers buiten die medicinale benadering om. Je hebt wel praktijken waar artsen naast medicatie ook andere ideeën inbrengen (Plinius noemt astrologie). We kunnen denken aan mensen zoals Eleazar, Apollonius van Tyana en rabbi Hanina ben Doza. Als tijdgenoten van Jezus (rabbi is ook een regiogenoot) zouden zij volgens Josephus wonderlijke dingen hebben gedaan (Antiquitates Judaicae 8.42–49). Er waren in die zin zeker alternatieve opties voor haar beschikbaar. Alleen zou zij dat waarschijnlijk niet zo hebben gezien. Dat wat wij nu vaak als alternatieve geneeskunde zouden bestempelen, is in die tijd en plaats niet zo alternatief maar deel van een wereldbeeld [6]. Er zijn immers ook anderen die genezen of demonen uitdrijven (Mc. 9: 38). En nog steeds zien we mensen die leven vanuit de gedachte dat er een onzichtbare of geestelijke wereld bestaat die invloed heeft op onze fysieke wereld. Voor een pentecostal als ik is dat helemaal geen vreemde gedachte! Wat de keuze voor Jezus wel uniek maakt, is dat er van geen andere persoon zoveel genezingen zijn gedocumenteerd [zie 6]. Wat er staat is dat ze van deze Jezus heeft gehoord. Ze zou vast gehoord hebben dat hij geneest. Hij is een genezer, een dokter. De goede dokter. Ga naar hem toe.
Een Stap uit de Schaduw
Wat maakt Jezus dan de juiste keuze? Wat maakt hem de goede dokter? Er zijn in ieder geval vijf redenen op te noemen naar aanleiding van dit verhaal.
1. Hij vraagt geen geld
Nou, ten eerste vraagt hij er geen geld voor. Er is geen voorbeeld in een van de evangeliën dat hij een factuurtje nastuurt. Alleen lijkt hij wel afhankelijk te zijn van de gastvrijheid van mensen die hij bezoekt. Hij heeft een sobere levensstijl. De vrouw hoeft dus niet haar portemonnee te trekken en opnieuw haar vermogen aan te spreken.
2. Niet hij, maar God geneest
Ten tweede ziet hij de genezing als iets wat zijn koninkrijkboodschap lijkt te bevestigen. Hij is doordrongen van een nieuwe tijd die aangebroken is, waarin God de baas is. En als hij de baas is, worden zonden vergeven en zieken genezen. We zouden nu zeggen dat we leven in een nu-al-nog-niet-periode waarin we nog niet alles van Gods regering ervaren. Maar het kan heel goed zijn dat Jezus zichzelf ziet als de belichaming van de nieuwe wereld, zoals de Bijbel in Gewone Taal dat zo mooi vertaalt. De genezing van de vrouw is dus onderdeel van dat grotere programma. God is werkzaam. En hoewel genezingen dus niet volledig uniek zijn, is zijn verbinding van genezing met de komst van het koninkrijk van God dat wel [zie 6].
3. Niet zijn, maar jouw geloof
Ook is het bijzonder dat Jezus de kracht die van hem uitgaat niet als een vermogen ziet dat alleen maar bij hem ligt. Meer dan eens geeft hij de woorden terug dat het geloof ('pistis'= ook vertrouwen) van die ander van waarde is. Het ligt dus in tegenstelling tot magie niet bij de genezer zelf. De frase 'je geloof heeft je gered' is uniek aan Jezus' optreden [6] Het geloof in wonderen en genezing is sociologisch iets wat in de geschiedenis kan toe- en afnemen [zie 6]. Nog mooier is de vertaling 'je geloof heeft je behouden' of 'heel gemaakt' (sózó kan zowel redden als helen betekenen). Het is een geloofsvertrouwen dat iemand kan helpen om zich heel te voelen. En dat heeft niet alleen met het fysieke aspect te maken. Een magiër zou na de specifieke riten uitgevoerd te hebben zijn werk gedaan hebben. Er hoeft geen relatie te zijn. Maar in dit verhaal is het Jezus die zich omdraait en actief naar de persoon in kwestie zoekt (Mc. 5: 32). Het is niet koud. In sommige kringen is het helaas zo dat het stukje geloof aangewakkerd of afgemeten moet worden. Heb je het geloof niet dan heb je ook niet die genezing. Sterker nog, de redenering werkt ook andersom. Ben je niet genezen? Dan heb je niet het geloof gehad. Een schande. We weten niet hoe en we weten niet waarom, maar we weten wel dat Jezus hier de relatie opzoekt. Hij wil niet dat trucje, maar contact [7].
4. Hij geneest niet, hij heelt
Waarom is die relatie nou zo belangrijk? Omdat genezing niet alleen iets fysieks hoeft te zijn. Het is ook persoonlijk en sociaal. Die dimensies zouden we zomaar kunnen vergeten. De vrouw had genezen weg kunnen lopen van de scène, maar dat doet ze niet. Met angst en beven vat ze de moed om naar voren te komen. Ze valt voor hem neer (Mc. 5: 33). Ze is overgeleverd aan de genade van haar genezer. Het is een stap uit de schaduw. En het is mijn overtuiging dat hier de werkelijke heling plaatsvindt. Het is hier dat ze wordt behouden, heel wordt gemaakt. Tot nu spreek ik van genezing, maar heel terecht maken sommigen een onderscheid tussen genezing en heling, zoals je dat ook kunt doen tussen aandoening en ziekte [8]. Ze wordt ten overstaan van al die mensen niet door Jezus veroordeeld omdat ze hem heeft aangeraakt. Hij beschouwt zichzelf ook niet in zijn reinheid aangetast. Wat een kostbaar moment. Ik moet denken aan de beelden die ik als kind zag van de Britse prinses Diana die in Afrika de kinderen met HIV aanraakt en omhelst. We beseften toen ineens dat het virus helemaal niet besmettelijk is via aanraking. Wat een taboe wordt er doorbroken en wat een bevrijding in het sociale leven van deze kostbare kinderen. Zo ook voor deze vrouw.
Het is volgens mij het vertrouwen dat de ruimhartigheid van God groter is dan haar overtredingen wat hier beloond wordt.
5. Hij toont affectie, geen veroordeling
Het is volgens mij het vertrouwen dat de ruimhartigheid van God groter is dan haar overtredingen wat hier beloond wordt. En de oprechtheid naar Jezus toe om toe te geven dat zij het is die hem aanraakte. Ze is bereid de consequenties te aanvaarden. Ze vertelt hem niet de halve maar de hele waarheid (pasan thén alétheian). Net als de dochter van Jaïrus krijgt ook zij een persoonlijke titel. De vrouw wordt niet veroordeeld maar ontvangt een woord van affectie. 'Dochter, je geloof heeft je heel gemaakt' [9]. Je zou kunnen denken dat Jezus ouder zou moeten zijn dan deze vrouw. Anders is het sociaal-cultureel ongepast [10]. Maar deze affectieve titel heeft naast een inclusieve ook een profetische lading (zie bijvoorbeeld 1 Sam. 1: 17). 'Ga in vrede' is niet alleen een groet maar ook een wens of zegen, zoals 'salam alaikum' dat bijvoorbeeld is. De 'shalom' die hij haar toewenst is de zegen dat ze in ere is hersteld, van binnen en buiten [11]. Ze kan weer meedoen aan het sociale verkeer. De sociale taboe is doorbroken. Ze kan haar man weer omhelzen thuis (als ze die heeft) en haar God aanbidden in de tempel. Niemand kan haar meer veroordelen of buitensluiten. Wat een prachtig geschenk heeft ze gekregen.
De Chinese filosoof Laozi zou eens gezegd hebben dat een reis van 1000 mijl begint met één stap. Dat geldt voor de heel gemaakte vrouw en dat geldt ook voor ons vandaag. Ik wens iedereen (en mezelf) die eerste stap toe. Uit de schaduw in het licht van onze Heer Jezus, de man uit Nazareth die de Christus is.
[1] Het woord 'ἱμάτιον' (himation) wordt op verschillende manieren vertaald (Bill Mouce, Greek Dictionairy). Dat is niet verwonderlijk, want je kunt ervoor kiezen om te verwijzen naar het algemene gebruik van het woord (kleding, kleren, klederen, kledij etc.) of naar wat gangbaar was in die tijd en plaats als kleding zelf (en Jezus' keuze van kleding), namelijk bovenkleed of kleed. Hij droeg waarschijnlijk een boven- en onderkleed. Het evangelie van Mattheüs en Lucas kiezen voor het specifiekere gebruik van 'de zoom van zijn kleed', dat je kunt toeschrijven aan hun overeenkomstig gebruik van bron Q (Quelle). Dit is volgens de algemeen aanvaarde theorie van het synoptisch probleem.
[2] O.a. John Bimson, De Wereld van het Oude Testament (Nederlandse Bijbelgenootschap, 1989).
[3] Er zijn geluiden vanuit de Bijbelwetenschap dat het niet noodzakelijk zo hoeft te zijn dat de hoorders van Marcus aan de reinheidswetten denken bij dit verhaal. Het gaat om de genezing en niet om reinheid/ onreinheid. Ja, we moeten de vraag stellen in welke mate de wetten in het dagelijks leven aan de orde zijn, maar het geeft geen antwoord op de vraag waarom de vrouw zo geheimzinnig doet. Schaamte kan hier een sterk motief zijn. Bovendien is Jezus vaker in staat geweest om de Thora in betekenis te herzien. Denk aan zijn 'normatieve genezingen' waar hij duidelijk een punt wil maken over de betekenis van de sabbat. E.g. Cecillia Wassen die Amy Levine en Susan Haber citeert in Jesus and the Hemorrhaging Woman in Mark 5:24 - 34: insights from purity laws from the dead sea scrolls (pdf preview).
[4] De zoom van het kleed of mantel is in de Hebreeuwse bijbel al een bijzondere plek in. Het wordt niet alleen gebruikt om de grootheid van God (Jes. 6: 1) aan te geven, maar ook om de priesterlijke kledij van de rest te onderscheiden (Ex. 28:33 en 39: 24 -26). Het kan heel goed dat bron Q via Mattheüs en Lucas daarnaar verwijst. Opvallend is trouwens dat het evangelie van Marcus de zoom van het kleed wel later noemt wanneer mensen Jezus verzoeken of zij tenminste dat deel van zijn kleed mogen aanraken (Mc. 6: 24). De zoom is het meest uiterste deel van iemand kledingstuk, dat kleine randje.
[5] Ik vernam dit bij het lezen van een artikel op earlychurchhistory.org. Het komt uit zijn Ecclesiastic History 7.18 te lezen online. Dat de vrouw uit deze Griekstalige stad komt in Oud-Palestina doet mensen beweren dat ze weleens heidens zou kunnen zijn, dus niet Judees. Dat zou het verhaal wel een andere wending geven, omdat dan de vraag is of zij überhaupt afwist van de reinheidswetten. Ze zou dit dan niet stiekem hoeven te doen (iets wat de fellows van The Jesus Seminar weglaten in hun Evangelie van Jezus 16: 16 -19).
[6] Het geloof in wonderen en genezing is sociologisch iets wat in de geschiedenis kan toe- en afnemen. A. Merz en G. Theissen, The Historical Jesus: a comprehensive guide (Augsburg Fortress, 1998).
[7] Ook hier moet een kanttekening geplaatst worden. Relatie met God is in de breedte van de evangelische wereld niet zonder problemen. Ja, we zijn ervan overtuigd dat God relatie met ons zoekt. En dat in de relatie zelf (zoals dat ook interpersoonlijk werkt) een heleboel wegvalt aan regels en richtlijnen. Hoe irrationeel zijn soms de wegen van de liefde! Maar de eenzijdige nadruk hierop zorgt ook vooral pastorale zorgen. Mensen die intensief op zoek zijn en God niet ervaren, komen opnieuw in die positie die we juist proberen tegen te gaan. Een positie van buiten de boot vallen en er niet bij mogen horen. We moeten dus ook de ervaringsdimensie relativeren en corrigeren. God is niet altijd voelbaar.
[8] J.D. Crossan maakt dat onderscheid om aan te geven dat het één de daadwerkelijke fysieke aandoening is, terwijl het ander ook de emotionele en sociale impact betreft van de aandoening (ziekte). Ik zou zeggen dat je dus weliswaar genezen kan zijn, maar dat je daarmee niet altijd volledig geheeld hoeft te zijn (psychisch maar ook de sociale status).
[9] Opmerkelijk is dat de vertalers van NBV (2004/ 2007) ervoor kiezen om het woord 'dochter' eruit te halen, terwijl het tekstuele bewijs voor die keuze in de tekstvarianten van de grondtekst niet overtuigend is. De NBV 2021 heeft die vertaalkeuze wel weer hersteld. Zie Nestle-Aland, Greek-English New Testament. Bruce Metzger noemt de tekstuele variant niet eens in zijn A Textual Commentary on the Greek New Testament (2005). Ook online te lezen via archive.org.
[10] In latere Joodse geschriften wordt de titel 'dochter' gebruikt, ongeacht de leeftijd van de andere persoon. Robert H. Stein, Mark (Baker Academics, 2008), 270. Opmerkelijk is dat Stein refereert naar het boek Ruth, terwijl het daar in eerste instantie een koosnaam is van een schoonmoeder naar haar schoondochter (Ruth 2:2). Ik vind de Jeremia-teksten interessant, omdat daar de 'dochter van het volk' geen herstel heeft ervaren door het nalaten van de oproep van profeten en priesters. Ze roepen "vrede, vrede" maar er is geen reden daartoe (Jer. 8: 10 -22). In dit verhaal is er wel een reden, de dochter is genezen. Ze erkende hem als genezer. Er is wel degelijk balsem in Gilead! Nader onderzoek is wel nodig.
[11] Mary Healy benadrukt deze sociale dimensie van de heling van deze vrouw in The Gospel of Mark,104 - 107.
Comments