Stierf Jezus Vrijwillig voor zijn Vrienden?

Als kerkganger weet je maar al te goed dat Jezus de dood heeft gevonden aan het kruis. Een bekende praktijk onder de Romeinen om rebellen en opstandelingen publiekelijk te straffen voor hun verzet tegen Rome. Maar wat als Jezus ervoor koos om die dood vooral te ondergaan met het doel dat zijn directe vrienden en volgelingen bespaard zouden blijven? Zou zijn dood dan nog steeds betekenis hebben voor ons vandaag?

Afbeelding van Pexels via Pixabay

Waarom gaf Jezus zich over?

Het stond laatst in de Journal for the Study of the Historical Jesus. 'Why did Jesus Surrender to the Cross?' Waarom gaf Jezus zich over aan het kruis? Onderzoeker John Mowbray werkt hier zijn hypothese uit dat Jezus de afweging maakte om vrijwillig aan het kruis te sterven om te voorkomen dat zijn vrienden en volgelingen door de Romeinen zouden worden opgepakt. Deze aanpak is niet onbekend bij Romeinse heersers die op deze manier bepaalde bewegingen in de kiem smoren. Dood je de leider, dan dood je de hele beweging. Mowbray noemt als voorbeeld de opstand in Samaria waar dezelfde Prefect Pontius Pilatus rond 36 C.E. de prominente figuren ter dood veroordeelde. Hij doodde toen ook niet alle opstandelingen, alleen de leiders. Pilatus moest hier trouwens later wel verantwoording voor afleggen in Rome (1). Zoals bij de doop-beweging alleen Johannes werd gedood (onder Herodus) heeft bij de koninkrijk-beweging alleen Jezus zijn leiderschap met de dood moeten bekopen. Zijn volgelingen (toen nog) niet.

Wat een bereidheid

Wat mij zo verbijsterd is de bereidheid van Jezus. Hij heeft vanuit deze optiek heel bewust ervoor gekozen om zijn leven te geven voor zijn vrienden, zoals het Johannes-evangelie dat zo prachtig verwoord 'dat er geen grotere liefde bestaat dan je leven te geven voor je vrienden' (Joh. 15: 13). Hij gaf zichzelf over aan het kruis voor de mensen die hem zo na aan het hart liggen. Misschien speelde het wel in zijn gedachten mee dat hij hen in zijn gevaarlijke missie meenam en bewust was van de risico's. Die verzen zijn er ook. Dat hem volgen betekent dat je bereid bent om je eigen kruis op te nemen. Dat vogels en vossen plekken hebben om te rusten, maar de mensenzoon niet. En je vader begraven? Daar is nu geen tijd voor! Wat hij echt dacht, weten we natuurlijk niet, maar het is duidelijk dat het iets van je vroeg om hem te volgen. Geen onbezorgde 'walk in the park', geen gezellige kampvuurtjes met gitaartjes. Hij had een missie, je doet mee of niet. Zijn bereidheid vroeg dus ook iets van de bereidheid van anderen.

Jezus' leven als afkoopsom

Wat Mowbray zo goed naar voren brengt, is dat Jezus' vrijwillige overgave een typisch geval kan zijn van een directe ruil, een leven voor een leven. Of in dit geval zijn leven voor die van vele anderen. Het woord 'lutron' (λύτρον') kan heel goed vertaald worden als losprijs of afkoopsom. Wij zien dit woord terug in o.a. het Marcus-evangelie waar staat: 'want ook de Mensenzoon is niet gekomen om gediend te worden, maar om te dienen en zijn leven te geven als losgeld (λύτρον') voor velen’ (Mc. 10: 45 / Mt. 20: 28). In het Oude Testament (2) zie je dat dit woord vaak ingezet wordt wanneer iemand een ander iets verschuldigd was als gevolg van een wandaad of ongeluk. De afkoopsom moest dan betaald worden als compensatie voor dat verlies. Het is het een voor het ander. Jezus zou dus heel goed zich overgegeven hebben aan de autoriteiten als afkoopsom om te voorkomen dat zijn vrienden datzelfde lot zouden treffen.

Stierf Jezus voor iedereen of alleen voor zijn vrienden?

Wist hij dat zijn dood uiteindelijk de afkoopsom zou zijn voor de vele vrienden en volgelingen na hem? Sterker nog, dat zijn dood de losprijs zou zijn voor de hele mensheid en wereld? Volgens Mowbray niet. Jezus gaf zijn leven heel bewust in ruil voor de levens van die landgenoten die zich om hem heen verzamelden en met hem die missie aangingen. Die indruk krijg je inderdaad als je de evangelieën bestudeert. Maar ook al zou dat het geval zijn, ik weet niet of het heel erg uitmaakt of Jezus zelf bewust was van zijn impact op de wereld en de toekomst. Mijn ontzag is alleen maar gegroeid nu het naar voren komt dat hij zich overgaf aan de autoriteiten voor zijn vrienden. Wie doet nou zoiets? Wie durft zijn eigen leven te geven voor zijn vrienden? Ja, ik zou het zo wel kunnen zeggen, maar het daadwerkelijk doen is iets anders. De bekende apostel Paulus laat zijn verwondering blijken in de brief aan de Romeinen 30 jaar later: Er is bijna niemand die voor een rechtvaardig mens wil sterven; slechts een enkeling durft voor een goed mens zijn leven te geven. Maar God bewees ons zijn liefde doordat Christus voor ons gestorven is toen wij nog zondaars waren. (Rom. 5: 7 - 8)

Niet alleen is hij euforisch over de bereidheid van Jezus om zijn leven over te geven, Paulus verbreedt deze afkoopsom van alleen voor de vrienden toen naar alle volgelingen nu (inclusief niet-joden ofwel heidenen). En met nu bedoel ik allereerst de tijd wanneer hij deze brief schreef. Die woorden waren gericht tot de lokale kerk in Rome die zonder zijn inspanningen waren uitgegroeid tot een gemeenschap van gelovigen. Dit was een gemeenschap van heidenen ofwel mensen buiten het gebied van Jezus' missie. Die verbreding of reikwijdte die wij hier al zien, kwam pas na het leven van Jezus. Daar gaat de hele concilie in Jeruzalem (44 - 49 C.E.) over toen alle leiders naast Petrus en Paulus met elkaar bediscussieerden of de heidenen nou besneden moesten worden om erbij te horen of niet. De uitkomst was dat dit (gelukkig) niet hoeft om deel te worden van het lichaam van Christus (Zie Handelingen 15!). Maar zie je in deze verzen dat hij Jezus simpelweg Christus noemt? En dat Gods liefde door wat deze Christus heeft gedaan tot uiting komt? Wat een verschuiving, die plattelander Jezus uit Nazareth is hier de Christus, de Messias, de Gezalfde van God die stierf voor alle zondaren (3). Hij stierf ook voor ons. Zo komt Gods liefde tot uiting Wat probeer ik te zeggen? Nou, dat ook al zou Jezus zelf niet geweten hebben dat hij zijn leven gaf voor allen (dus ook voor ons) dat dit wel Gods manier is geweest om zijn liefde voor ons te uiten. Was de dood van Jezus daarvoor nodig? Nee en Ja. Nee, God hield al van ons. Dat begon niet pas nadat Jezus een gruwelijke dood onderging. Maar ook ja. Het was nodig omdat in die bereidheid van Jezus om te sterven, de bereidheid van God zichtbaar en tastbaar werd. God is bereid om zo ver voor ons te gaan. Je kunt ook zeggen, dat dit nodig was voor ons om dat te zien. Wij kunnen van onszelf denken dat we het niet waard zijn, dat onze misstappen en wandaden te erg zijn om maar een beetje in de buurt van God te komen. Maar aan het einde van de dag gaat het erom wat God van ons denkt. Zonder alles goed te keuren heeft hij ons lief, ons, de hele mens met alles erop en eraan. Met alle schoonheid en gebreken. Wij kunnen als 'reminder' altijd weer kijken naar Jezus. Dat hij bereid was om te sterven voor zijn vrienden, blijkt de bereidheid van God zelf te zijn om te sterven voor ons. Dat is voor ons om aan vast te houden. Wij die vandaag ook de vrienden van Jezus mogen worden, zijn volgelingen. Zijn vrijwillige dood aan het kruis is niet voor niets, het blijkt voor alles en voor iedereen te zijn.

Voetnoten 1. Zoals Joodse historicus Josephus dat documenteerde. Antiquities of the Jews 17:295; Wars of the Jews 2:75–78). 2. Eigenlijk moet ik zeggen de Septuagint (LXX), de Hebreeuwse bijbel (Tenach) in het Grieks die de volgelingen tot hun beschikking hadden. 3. Paulus schrijft al eerder (rond 55 C.E.) naar de Korinthiërs dat Jezus is gestorven voor onze zonden, zoals ook in de Schriften staat (1 Kor. 15: 3).