De boodschap van Jezus in zijn parabel van het mosterdzaad is duidelijk. De uitbreiding van Gods koninkrijk heeft niet veel nodig. Het begint weliswaar heel klein, maar kan uitgroeien tot iets ongelooflijks groots. Op het oog een onschuldig verhaal, maar iets meer historische context laat het effect zien van deze bekende woorden.
Een veld van mosterdstruiken in Nepal (Foto door Drift Shutterbug via Pexels)
Onrust in het land
Toen Jezus begon met zijn koninkrijk-boodschap, waarschijnlijk net na of aan het einde van de oproepen van Johannes de Doper, kan het niet anders dan dat hij bewust was van het effect van zijn on-the-move toespraken. Er waren al andere koninkrijken die het land domineerden, en andere inwoners van het land die ontevreden waren over hoe het er allemaal aan toeging. Het land was in handen van een vreemde macht. Iets dat niet onbekend was voor de inwoners van het land. Denk aan de tijden van de Assyriërs, de Babyloniërs, de Meden en de Perzen, de Grieken (Seleuciden) voordat de Makkabeeën en daarna de Romeinen aan de macht kwamen. Dit Romeinse rijk voerde echter zijn macht op verschillende vlakken verder door. De onvrede lijkt groter te worden onder de inwoners. Een goed voorbeeld is dat de Romeinen de grond van de boeren en de landbezitters begonnen te onteigenen met als gevolg dat er sneller schulden ontstaan die terugbetaald moeten worden [1]. Je kunt je niet voorstellen dat er zelfs gevallen waren dat families hun familieleden moesten uithuren of verkopen om schulden in te lossen [2]. En dat is slechts een reden waarom deze overheersing zeer onwelkom was. Maar opstanden zouden volgen. Die werden door de Romeinse heersers structureel in de kiem gesmoord, en vaker dan niet vielen er ook doden. Aan het begin van de jaartelling (4 B.C.E.) zouden er zelfs tweeduizend joodse rebellen gekruisigd zijn [3]. En hoeveel hebben de dood gevonden in de opstanden die naar de val van Jeruzalem en de vernietiging van de tempel hebben geleid (70 C.E.)? Die gruwelijke straf gold immers voor de verraders en de rebellen van Rome. Waar Jezus precies voor gekruisigd is, blijft de vraag maar zijn vorm van verzet tegen deze praktijken was zeker niet gewelddadig van aard of toon. Maar waarom heeft zijn boodschap van het onschuldig mosterdzaadje toch iets weg van een protest?
De Salvadora persica (A) lijkt de beste kandidaat te zijn voor Jezus zijn mosterdstruik
Het koninkrijk van God of van Rome?
Dat heeft alles te maken met het koninkrijk. We lezen in de drie Synoptische evangeliën dat Jezus zoekt naar een vergelijking van het koninkrijk van God, waar hij toe oproept om in te gaan (Mc. 3: 30v; Mt. 13: 31v; Lc. 13: 18v) . Het is niet ondenkbaar dat dit een antwoord is op de vraag die mensen aan hem stelden. ‘Wat is dat koninkrijk nou precies waar u de hele tijd over spreekt?’ Ergens lijken de mensen de behoefte te hebben om hier meer over te weten. En misschien moest Jezus verder uitleggen wat hij bedoelt met zijn boodschap dat het koninkrijk van God gekomen is. Waar is hij op uit? Wat is zijn doel? Wat wilt hij met zijn koninkrijk-boodschap bereiken? Zeker is het niet, maar de mensen zullen vast iets aan voorkennis hebben gehad als het om het koninkrijk van God gaat. Denk maar aan de Davidische traditie van een komend vredig rijk en de niet ondenkbare wens om het land eens ingenomen weer terug in bezit te hebben. Die sentimenten zullen vast wel gespeeld hebben. Het land zelf is immers het land van recht en gerechtigheid met wetten van recht en gerechtigheid en geschonken door een God van recht en gerechtigheid (zoals de grote historische Jezus-kenner John Dominic Crossan dat zo benadrukt, zie [1]). Dat de politieke situatie met deze koninkrijk-ideeën botst is duidelijk. Er is spanning tussen dit verkondigde koninkrijk van God en het koninkrijk van de Romeinen. Kun je het ene willen zonder het andere uit te sluiten? Is het of / of? Of is het en / en? Kunnen deze twee rijken ook naast elkaar bestaan? Jezus krijgt vaker vragen waardoor hij een kant moet kiezen. Ben je voor God of voor de keizer? En Jezus weet die venijnige vragen behendig te pareren. Geef aan de keizer wat hem toebehoort en aan God wat hem toebehoort. Maar dat zijn publiek in deze parabel hoort dat Jezus dat koninkrijk teweeg gaat brengen, is niet ondenkbaar. Zeker als je dat als toehoorder zou willen. De wens blijft de vader van de gedachte.
Het neemt de boel over
Nu is dit antwoord van het mosterdzaadje niet geboren vanuit een benarde situatie, maar je blijft die politieke spanning houden in zijn boodschap. Hebben we hier in de ogen van de heersers te maken met een rebel, een opstandeling of een onschuldige onderwijzer? Het koninkrijk van God begint volgens Jezus heel klein. Maar dat is niet zo onschuldig als het klinkt. Het mosterdzaad (Grieks: sinapi) is weliswaar een hele kleine lichtgele/ zwarte zaad van ongeveer 1 - 2 millimeter, maar heeft de expansieve eigenschap om binnen een korte tijd als een soort onkruid de hele tuin over te nemen. De van oorsprong Mediterrane en Afrikaanse 'Salvadore persica' is als plantsoort bijna onmogelijk om van af te komen. De Romeinen kenden dit mosterdzaad al te goed. Ze kauwden op deze zaadjes tegen kiespijn en gebruikten gemalen mosterdzaad en druivensap tegen allerlei kwaaltjes. De Romeinse schrijver Plinius de Oudere (23 - 79 C.E.) noemt naast de gezonde eigenschappen van het mosterdzaad dat het een wilde plantsoort is die eenmaal gezaaid niet meer weggaat omdat de zaad al ontkiemt bij het vallen [4]. Kortom, het neemt de boel over. Niet alleen groeien deze zaadjes uit tot grote struiken of boompjes van ongeveer 6 - 7 meter hoog, zij zijn daarna een ramp voor wie nog iets anders zou willen laten groeien op die grond. En dat is waarmee Jezus het koninkrijk van God mee vergelijkt. Dat klinkt als een bedreiging als je aan de kant staat van de huidige politieke orde, maar als een boodschap van hoop als je aan de kant staat van de benadeelden.
Het mosterdzaad is lichtgeel of zwart en niet groter dan 1- 2 mm (foto van pixabay)
Niet te stoppen
Je begrijpt de implicaties van deze op het oog onschuldige parabel. In deze gelijkenis komt Gods regering niet van bovenaf als een grootmacht die met militaire kracht de boel overneemt zoals tot de eerste eeuw gedaan is. Het koninkrijk van God lijkt in de ogen van Jezus niet tot stand te komen door een overname van die huidige regering of door een politieke coup, maar door een mogelijkheid die individuen kunnen nemen om deel te worden van iets groters. Met andere woorden, het is een vrijwillige optie om anders te leven, je om te keren of je gedachten te laten veranderen (bekeren). Het lijkt onbenullig, maar de reikwijdte is enorm. Deze nieuwe individuen kunnen namelijk wel een beweging vormen. En wat is deze beweging dan van plan? Blijven zij binnen de geijkte paden van de Romeinse orde of gaan zij tegen die huidige orde in? Want Jezus zegt dit niet alleen in de politieke context van Romeinse overheersers, maar ook tegen een volk dat zich steeds meer en meer in een hoek gedreven voelt. Denk maar eens aan het verschijnen van een vreemde buitenlandse macht in je eigen tuin zoals dat in de vredesmissies vaak genoeg gebeurt. Denk aan de hedendaagse psychologie van een volk dat als minderheid een eigen land zou willen hebben, maar zich moet spreiden in de andere landen. Denk aan de vormen van uitbuiting waarbij mensen zelfs hun kinderen moeten laten werken om rond te komen. Dat doet iets met mensen.
De mosterdstruik Salvadore persica met de vogels die nestelen in de takken (Dan. 4: 9v) Een geheime boodschap?
En dan gebruikt Jezus het plattelandse beeld van het zaaien van een mosterdzaadje dat kan uitgroeien tot een prachtige grote struik zo rijk dat zelfs de vogels van de hemel in zijn takken kunnen nestelen. Gebruikt hij dat beeld van de vogels nou heel bewust of niet? Want voor de Romeinen zal deze verwijzing niet veel zeggen, maar voor Jezus' landgenoten roept het wel iets op. Want wordt dat exacte beeld van de vogels ook niet in het boek Daniël gebruikt om de droom van de Babylonische heerser Nebukdnessar te beschrijven? En staat het daar niet symbool voor de reikwijdte van zijn rijk dat tot aan de hemel en over de hele aarde zal uitstrekken (Dan. 4: 9v)? Wat een boodschap voor zijn toehoorders! Op deze manier communiceert Jezus "stiekem" nog meer naar zijn landgenoten dan wat je in eerste instantie hoort. Zegt dit misschien ook iets over zijn eigen visie op zijn parabels? Kijk maar eens naar zijn frase "opdat zij die zien, niet zien en zij die horen, horen en niet verstaan" (Mc. 4: 10 - 12 / Mt. 13: 10 - 15 / Lc. 8: 9 - 10). Wie zijn de mensen die niet alles hoeven te begrijpen van zijn boodschap? En wie juist wel? Hoe dan ook. Het koninkrijk, Gods heerschappij, begint als het mosterdzaad in het klein, in ons, met het oog nauwelijks zichtbaar, maar dat nieuwe koninkrijk van Gods ruimtelijke liefde zal niet stoppen met groeien. Wie kan zoiets tegenhouden?
Meer over doorlezen? 1. John Dominic Crossan, The Birth of Christianity (1999). 2. John Dominic Crossan, God and Empire, Jesus against Rome then and now (2009). 3. Flavius Josephus, Oude Geschiedenis van de Joden (2014). Geschreven tussen 79 - 94 C.E. Zie Boek 17, Hoofdstuk 10, paragraaf 10. Ook in het Engels online te lezen. 4. Plinius de Oudere, De Wereld, Naturalis Historia (vert. 2018). Geschreven rond 77 C.E. Ook in het Engels online te lezen. Ik begrijp dat het kopen van boeken geen goedkope aangelegenheid is. Voor de boeken hierboven verwijs ik alleen naar bol.com om te laten zien wat de inhoud van het boek is. Voor tweedehandse edities kun je goed terecht bij boekwinkeltjes.nl of marktplaats.nl. Helaas heeft de online bibliotheek niet alles in huis, maar het Gutenbergproject op gutenberg.org is een geweldig initiatief, waar je een hele hoop boeken online kunt lezen, weliswaar in het Engels.
Persoonlijke kijk
Toen ik voor het eerst las dat een mosterdzaadje deze expansieve eigenschap heeft, kwam de bekende parabel van Jezus gelijk tot leven voor me. Ik was vooral onder de indruk van de moed van Jezus om publiekelijk te zeggen dat deze koninkrijk-beweging potentie heeft om uit te kunnen groeien. En dat in die dagen waar rebellen tegen Rome opgepakt werden. In het filmpje meer over mijn persoonlijke kijk op deze verrassende keuze van Jezus.
Commentaires